Balanslar dəyişir| ABŞ-ın sızdırılmış kəşfiyyat sənədləri nə deyir?

Hazırkı mərhələdə ABŞ Müdafiə Nazirliyi sızdırılan sənədlərin miqyasını və həqiqilik səviyyəsini araşdırarkən, ABŞ Ədliyyə Nazirliyinin eyni vaxtda başlatdığı məhkəmə-tibbi araşdırma prosesi davam edir. Digər tərəfdən, dərc edilən orijinal sənədlərin əhəmiyyətli bir hissəsinin artıq sosial media platformalarından əldə olunmadığı görünür. ABŞ sosial media platformalarına bəzi xəbərdarlıqlar edərkən, yazılı və vizual mediaya siyasi təzyiq göstərdiyi vurğulanır.

Məxfi sənədlər necə sızdırıldı?

Sənədlərin kimlər tərəfindən, nə vaxt, hansı məqsədlə və nə dərəcədə sızdırıldığı hələ məlum olmasa da, “sızıntı”nın diqqət çəkdiyi mühüm məqamlar var. Bunlardan birincisi ABŞ-ın xüsusilə 2010-cu ildən bəri məruz qaldığı sızmaların ciddi milli təhlükəsizlik risklərinə səbəb ola biləcəyidir. Cek Teyşeyra ilə yanaşı, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA) və Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin (NSA) zabiti Edvard Snouden və Culian Assanc tərəfindən qurulan “WikiLeaks”ə töhfə verən ABŞ Quru Qoşunlarının əməkdaşı Bredli Menninq kimi adların da “içəridən” olduğu görülməlidir.

Teyşeyranın 21 yaşında və karyerasının başlanğıcında olduğunu nəzərə alsaq, sızmanın arxasında başqa insanların və ya ölkələrin olması mümkündür. Ölkəni əməliyyat fəaliyyətlərindən əvvəl olduğundan daha güclü və ya zəif göstərmək kimi manipulyasiya məqsədləri üçün sızıntının arxasında ABŞ, Ukrayna və ya Rusiyanın ola biləcəyi bildirilir.

İkinci məsələ sosial media platformalarına nəzarət problemidir. Məsələn, Snouden və Menninq sızıntılarında sənədlər “The Guardian” və “Washington Post” kimi qəzetlərlə paylaşıldığı halda, indi sosial mediaya üstünlük verilməsi tədbir və nəzarət baxımından çox daha çətin bir təhlükəsizlik problem ortaya çıxarıb. Üçüncü məqam ondan ibarətdir ki, son illərdə artan sızıntılar ABŞ-ın milli və beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında etibarını itirməsinə səbəb olub, NATO və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) kimi alyanslardakı rolu və missiyası, eləcə də strateji müttəfiqləri ilə əməkdaşlığı şübhə altına düşüb.

Sızdırılan sənədlər nə deyir?

ABŞ-ın son 15 ildə məruz qaldığı sızıntıları əks-kəşfiyyat, kibertəhlükəsizlik, informasiya əməliyyatları kimi müxtəlif ölçülərdə qiymətləndirmək lazımdır. ABŞ-ın İraq və Əfqanıstan kimi ölkələrdə qlobal terrora qarşı müharibə, demokratiya və sülh iddiası ilə həyata keçirdiyi əməliyyatların “çirkli müharibə” kimi təqdim edilməsi “beynəlxalq hüquq” və “beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi” baxımından olduqca mənfi rəy yaradıb. Bu baxımdan aprel sızıntısı hələ də “aysberqin görünməz hissəsi” kimi şərh olunur.

Başqa nöqteyi-nəzərdən, sızdırılan sənədlər ABŞ-ın müttəfiqləri və düşmənləri qarşısında qlobal geosiyasi yanaşmalarını ortaya qoyması baxımından vacibdir. Sənədlərdə ABŞ-ın “prioritet təhdid qiymətləndirməsi”ndə heç bir ciddi dəyişiklik etmədiyi, risk və təhdid “kitabxanası”nda dörd əsas aktor kimi Rusiya, Çin, İran və Şimali Koreyaya diqqəti davam etdirdiyi görünür. Sözügedən qlobal geosiyasi müstəvidə ABŞ-ın ən qaynar təhlükə kimi Ukrayna-Rusiya müharibəsinə diqqət yetirdiyi, Rusiyaya “strateji məğlubiyyət” yaşatmaq üçün veriləcək hər cür dəstəyi hesablayaraq təhlil apardığı görünür. Bu kontekstdə, ABŞ-ın Ukraynanın bütün qeyri-adekvatlığına və yorğunluğuna baxmayaraq, sülh prosesini sürətləndirəcək, yəni müharibənin daha uzun sürəcəyi bir danışıqlardan çox qələbəyə yönəlmiş planlar hazırladığı anlaşılır.

Digər tərəfdən sənədlərdə ABŞ-ın strateji müttəfiqi olan İsraili öz nəzarətində saxlamaq üçün İsrailə qarşı kəşfiyyat fəaliyyəti ilə məşğul olduğu qeyd edilir. Əslində bu, hər iki tərəf üçün təəccüblü münasibət deyil. Onilliklərdir ki, İsrail və ABŞ-ın bir-birini ən çox izləyən müttəfiqlər olduğu bilinir. Bununla belə, burada kritik məsələ MOSSAD-ın Baş nazir Benyamin Netanyahuya qarşı etirazları dəstəklədiyinin aşkarlanmasıdır.

Beynəlxalq balanslara təsir

Sənədlərin əksəriyyətinin real olduğu bildirilsə də, Ukraynanın şəxsi heyət itkisinin daha çox, Rusiyanın isə daha az olması kimi müxtəlif məzmunların dəyişdirilə biləcəyi iddiaları var. Eyni şəkildə, ABŞ-ın Rusiya bürokratiyasındakı agentləri vasitəsilə hər bir hərbi addımdan xəbərdar olduğu iddiaları var. Əgər sənədlərin əksəriyyəti düzgündürsə, o zaman sənədlər beynəlxalq siyasətlərdə və balanslarda dəyişikliklərə səbəb ola bilər, çünki onlar bir çox ölkələr üzrə kəşfiyyat məlumatlarını ehtiva edir.

Məsələn, Pentaqona məxsus sızan sənədlərdə Avropanın ən çox rusiyapərəst ölkələrindən biri kimi tanınan Serbiyanın Ukraynaya dəstək vermək üçün “siyasi iradə” nümayiş etdirməsi və bu yaxınlarda silah göndərməyə razılıq verməsi kimi diqqəti çəkən məlumatlar var. Eynilə, Britaniya, Latviya, Fransa, ABŞ və Niderlandın Ukraynadakı xüsusi təyinatlı qüvvə sayı kimi kritik məlumatlar digər ölkələrin təhlükə qavrayışlarını və müharibə strategiyalarını dəyişə bilər.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) ABŞ və Böyük Britaniya kəşfiyyatına qarşı Yaxın Şərqdə rus casusları ilə işləməyi planlaşdırdığı, ABŞ-ın Hind-Sakit okean xəttində kritik müttəfiqi olan Cənubi Koreyanın artilleriya sursatları göndərmək istəyinə Rusiyanın reaksiyasından narahat olduğu, Ukraynanın hava hücumundan müdafiəsinin Rusiyanın raket zərbələrinin yalnız bir neçə dalğasına tab gətirəcək qədər zəif olduğu, Ukraynanın yaz dövründə əks-hücum etmək üçün imkan və qabiliyyətlərinin şübhəli olduğu da bildirilir.

Sənədlərdə ABŞ-ın Yaxın Şərq regionunda əsas müttəfiqlərindən biri olan və hər il 1 milyard dollardan çox yardım edən Misirin Ukraynaya qarşı gizli şəkildə Rusiyaya dəstək verdiyi və Misir Prezidenti Əbdülfəttah Əs-Sisinin 40 min raketin istehsal edilərək Rusiyaya təhvil verilməsi əmri verməsi kimi təəccüblü məlumatlar var. Bütün bu məlumatlar göstərir ki, ABŞ müttəfiqlərini Rusiyaya qarşı tam inandıra və onları qeyd-şərtsiz öz tərəfində saxlaya bilməyib.